مبانی نظری و پیشینه تحقیق خلاقیت

از نظر لغوی در زبان فارسی، خلاقیت با سازههایی هم چون نوآوری، ابداع و اختراع تعریف شدهاست که با وجود تشابه با سازههای ذکر شده، متفاوت از آنهاست، خلاقیت فعالیتی فکری و ذهنی است که لازمه و زیرساخت نوآوری است، ولی نوآوری بیشتر جنبه علمی دارد و محصول نهایی عمل خلاق است.

ابداع نیز به کارگیری خلاقیت است. در حقیقت ابداع ماحصل حرکتی است که نقطه شروعش در خلاقیت و حیطۀ فکر بود و با به کارگیری تجارب دیگر، به صورت پدیده نو ظهور، آشکار شدهاست. ارتباط با خلاقیت و ابداع، چنین است که خلاقیت بدون ابداع قابل تصور نیست، اما ابداع بدون خلاقیت بیمعنی است. اما اختراع عبارت است از ایده یک مخترع که در عمل راه حل یک مشکل مشخص تکنولوژیکی را ارائه دهد.

به گونۀ ساده راه حل نوین یک مشکل صنعتی، اختراع نامیده میشود (امیرحسنین، 1384، ص 38). گفتنی است افزون بر تعاریف لغوی، برخی از فرآیندهای ذهنی هم چون حل مسئله^{^[1]} ، استدلال قیاسی^{^[2]} ، استدلال استقرایی^{^[3]} و توانایی^{^[4]} با فرآیند خلاق مترادف فرض شدهاند (هارناد^{^[5]}، 204).

در فرهنگ نامه ابداع یا آفرینش به معنای چیزی نوآوردن یا کار تازه کردن است (فرهنگ امید، 1362). ورتایمر (1959) مینویسد: خلاقیت فرآیند ویران سازی یک گشتالت به نفع گشتالت بهتر است (تیلور^{^[6]}، 1988، ص 99).

در مجموع تعریفهای خلاقیت را چنین تقسیمبندی مینمایند : بعضی از تعریفها، ویژگیهای شخصیتی افراد را محور قرار داده و بعضی دیگر براساس فرآیند خلاّق و تعریفهای دیگر بر حسب محصول خلاّق به خلاقیت نگریستهاند.

از جمله افرادی که بر حسب شخصیت به خلاقیت مینگرد گیلفورد (1950) است. او معتقد است خلاقیت مجموعهای از توانائیها و خصیصه هاست که موجب تفکر خلاق میشود.

برخی از تعریفها بر پایۀ فرآیند خلاقیت استوار است، مانند تعریف مدینک^{^[7]} (1962) از نظر او خلاقیت عبارت است از : شکل دادن به عناصر متداعی به صورت ترکیبات تازه که با الزامات خاصی مطابق است یا به شکلی مفید است. هر چند عناصر ترکیب جدید غیر مشابه تر باشد، فرآیند حل کردن خلاقتر خواهدبود.

گیرلین^{^[8]} (1954) معتقد است: خلاقیت ارائه کیفیتهای تازهای از مفاهیم و معانی است.

تایلور^{^[9]} (1988) خلاقیت را شکل دادن تجربهها در سازمان بندیهای تازه میداند.

وجه اشتراک این تعاریف تازگی و نو بودن است. اما تازگی به تنهایی نمیتواند مفهوم خلاقیت را روشن سازد. زیرا بسیاری چیزها نو و تازه هستند ولی خلاّقانه نیستند. بر این اساس ملاک محصول خلاق در نظریههای معاصر تازگی و تناسب یا ارزش است.

اهمیت خلاّقیت

به طور کلی، خلاّقیت موجب خواهدشد که موارد ذیل تحقق یابد:

1-رشد و شکوفایی استعدادها و سوق دهنده به سوی خود شکوفایی

2-موفقیتهای فردی، شغلی و اجتماعی

3-افزایش کمیت، تولیدات و خدمات

4-کاهش هزینهها، ضایعات شغلی کارکنان

5-افزایش انگیزش کاری کارکنان

6-ارتقای سطح بهداشت روانی و رضایت شغلی کارکنان

7-ارتقای بهرهوری سازمان

8- رشد و بالندگی سازمان

9-تحریک و تشویق حسن رقابت (بنیاد فکری رضوی، 1387).

مراحل خلاّقیت